طبق یک تعریف ساده : اوقات فراغت به مقطعی از زمان اطلاق می شود که فرد یا افراد در طول آن زمان،از قید اموری که بر حسب ضرورت ، یا اجبار به آنها تن می دهند، رهایی یابند .
فلسفه ی اوقات فراغت ، تجدید قوا و کسب آمادگی جسمی و روحی برای شروع مجدد کار و فعالیت است. بنابراین برنامه های اوقات فراغت باید متناسب با اهداف فوق، برنامه ریزی شده و از تنوع ، گیرایی و نشاط کافی برخوردار باشد.
در کشورهای توسعه یافته به موضوع اوقات فراغت شهروندان اهمیت ویژه ای قایل هستند. در این کشورها سعی می شود: اوقات فراغت شهروندان به ویژه دانشجویان و دانش آموزان، به دور از هرگونه دغدغه ی کاری یا تحصیلی سپری شده و افراد در موقعیتی قرار بگیرند که بتوانند پس از سپری شدن این اوقات ،از توانایی های جسمی و روحی برای ادامه ی کار برخوردار باشند و با نیرو و نشاط مضاعفی به کار و تحصیل بپردازند. در کشورهای مذکور به منظور هدایت فعالیت های افراد در اوقات فراغت ، برنامه های متنوع آموزشی ، ورزشی و فرهنگی متناسب با موقعیت اجتماعی اقشار و گروه های مختلف سنی تهیه و تدوین می شود و توسط مجریان آموزش دیده و مجرب به مرحله ی اجرا و عمل در می آید . این برنامه ها از لحاظ جامعیت و ظرفیت در حدی هستند که خانواده ها را از هر گونه درگیری با مسأله ی اوقات فراغت فرزندانشان بی نیاز می کنند.
اما در کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه، به این امر اهمیت چندانی داده نمی شود و مسئولان ذیربط، آن چنان که باید در این زمینه احساس مسئولیت نمی کنند . به همین دلیل خانواده ها مجبور می شوند. برای اوقات فراغت فرزندان خود، رأساً برنامه ریزی کنند و هزینه های آن را شخصاً بپردازند.
در کشور ما با فرارسیدن فصل گرما و تعطیلی مدارس و مراکز آموزشی مسأله ی اوقات فراغت میلیون ها نوجوان و جوان مدرسه ای و دانشگاهی به چالش فکری خانواده ها تبدیل می شود و مشکلاتی را برای والدین و سرپرستان این قشر عظیم از جمعیت کشور فراهم می آورد. به لحاظ نبود جامعیت دربرنامه های غنی سازی اوقات فراغت در فصل تابستان و ناکافی بودن ظرفیت این برنامه ها درصد قابل ملاحظه ای از خانواده ها ناچار می شوند، برای گذراندن تعطیلات فرزندان خود، به موسسات اغلب نا شناخته ، بدون شناسنامه و چه بسا نامطمئن خصوصی مانند : باشگاه های ورزشی، آموزشگاه های هنری و مراکز تفریحی روی آورند و از این راه هزینه های قابل توجهی را صرف کنند.
تعداد دیگری از خانواده ها به علت ضعف مالی و عدم دست رسی به موسسات مورد اشاره، فرزندان خود را در طول تعطیلات تابستانی، بدون هیچ گونه نظارت و کنترلی به حال خود رها می کنند و آنان را به طور ناخواسته در معرض انواع آفت ها و ناهنجاری های اجتماعی ، از جمله اعتیاد قرار می دهند.
در این میان شمار کثیری از نوجوانان و جوانان، اوقات فراغت خود را با خیابان گردی ، پارک نشینی ، دوست بازی و در نهایت بازی و تفریح در کوچه و محله سپری می کنند و افزون بر اتلاف وقت و بد آموزی موجبات سلب اسایش و آرامش شهروندان را به طور جدی فراهم می آورند.
طبق نظر کارشناسان برنامه ریزی آموزشی و مربیان تربیتی،به علت نبود جامعیت در برنامه های غنی سازی اوقات فراغت در فصل تابستان، بیشتر وقت دانش آموزان در اختیار خودشان قرار می گیرد که همین موضوع می تواند موجب کاهش ضریب سلامت و آلودگی این قشر به انواع ناهنجاری های اجتماعی شود .
کارسناسان مذکور همچنین با اظهار نگرانی از افزایش مداوم مصرف مواد مخدر و داروهای روان گردان در میان دانش آموزان می گویند: دانش آموزان در اوقات تابستان،بیش از هر زمان دیگری در معرض آلوده شدن و کج روی های اخلاقی قرار می گیرند.
از آنجا که خانواده ها همزمان با تعطیلی مدارس و مراکز آموزشی نمی توانند نیازهای عاطفی و جسمی فرزندانشان را به نحو مطلوب برآورده کنند. این امر سبب می شود تا فرزندان اوقات بیکاری خود را با دوستان در پارک ها و محیط های نامعلوم و ناسالم سپری کنند. لذا والدین باید برای جلوگیری از آثار مخرب روحی و جسمی این روند، ضمن کنترل دقیق معاشرت ها و رفت و آمدهای آنان با واگذاری مسئولیت های خانگی به فرزندان خود، خطرات این اوقات را برایشان کم رنگ تر کنند.
معاشرت های مشکوک و انتخاب دوستان ناباب، عواملی هستند که می توانند گرایش جوانان را به انواع ناهنجاری های اجتماعی از جمله اعتیاد تسهیل کنند.
نسل جوان و نوجوان منشاء‌غلیان احساسات و هیجانات روحی بوده و به اسانی تحت تأثیر عوامل محیطی و اجتماعی قرار می گیرند . لذا بر والدین فرض است که مراقب فرزندان خود بوده و اوقات فراغت آنان را به نحو مقتضی مدیریت کنند. مسئولان امر نیز موظفند برای جلوگیری از اتلاف وقت، بدآموزی و انحرافات احتمالی این قشر در راستای غنی سازی اوقات فراغت آنان از هیچ کوششی فروگذار نباشند.